Jak w 1821–1830 powstał Konstantynów Łódzki Historia Mikołaja Okołowicza

Jak z małej osady tkaczy narodził się Konstantynów Łódzki? W jednym artykule zebraliśmy daty, nazwiska, umowy osadnicze, pierwsze cechy rzemieślnicze, początki przemysłu bawełnianego i nawet odkrycia archeologiczne — wszystko, co trzeba wiedzieć o powstaniu i rozwoju naszego miasta.

• Konstantynów Łódzki ma swoje początki i patrona — sprawdź najważniejsze daty
• Przywieźli urządzenia tkackie i fach — poznaj pierwszych mieszkańców oraz rozwój przemysłu

Konstantynów Łódzki ma swoje początki i patrona — sprawdź najważniejsze daty

Za oficjalny punkt startowy miasta przyjmujemy rok 1821, kiedy to na terenie wsi Żabice Wielkie powstała osada fabryczna. Nazwa Konstantynów pojawia się w dokumentach 7 października 1824 roku, gdy złożono wniosek o nadanie praw miejskich. Decyzja o przyznaniu praw miasta zapadła 31 sierpnia 1830 roku — Rada Administracyjna Królestwa Polskiego wyniosła osadę rękodzielniczą Konstantynów do rzędu miast prywatnych w Królestwie Polskim.

Nazwa miejscowości upamiętnia Konstantego Romanowa (1779–1831), brata cara Mikołaja I. Jak wskazują źródła, nadanie imienia miało przyspieszyć procedurę uzyskania praw miejskich; w latach 1815–1830 Konstanty był wodzem naczelnym Wojska Polskiego i pełnił funkcję faktycznego wielkorządcy Królestwa Polskiego.

Miasto założył Mikołaj Krzywiec-Okołowicz herbu Ostoja (1762–1841). Był dziedzicem dóbr: Bechcice, Rszew, Niesięcin, Srebrna, Żabice Wielkie. W 1799 roku kupił wieś Srebrną od Wincentego Sulimierskiego za 240 000 złotych. Później nabył m.in. Bechcice, Żabice, Żabiczki, Niesięcin, Rszew i Rszewek oraz zakładał nowe osady, w tym Okołowice, gdzie gospodarowali jego synowie Ignacy i Kwiryn.

W listopadzie 1835 roku Krzywiec-Okołowicz sprzedał grunty w Srebrnej 18 kolonistom niemieckim za łączną kwotę 128 320 złotych reńskich. W 1837 roku Konstantynów przeszedł na własność syna Ignacego, a sam założyciel przeniósł się do Warszawy. Zmarł 1 lipca 1841 roku w Żabiczkach i został pochowany obok żony Marianny w kościele Narodzenia NMP w Konstantynowie; ich szczątki przeniósł do kaplicy grobowej wnuk Gustaw Okołowicz.

Przywieźli urządzenia tkackie i fach — poznaj pierwszych mieszkańców oraz rozwój przemysłu

Osada powstała przede wszystkim jako miejsce pracy dla sukienników i innych rzemieślników. Do Konstantynowa przybywali mieszkańcy z Saksonii, Śląska, czeskich Sudetów, Moraw oraz z Pusów Wschodnich. Już 8 lutego 1821 roku Mikołaj Krzywiec-Okołowicz zawarł umowę osadniczą z trzema sukiennikami mieszkającymi w Ozorkowie: Samuelem Wegnerem, Jakubem Henningiem i Piotrem Freymarkiem. Umowa przewidywała, że każdy osiedlający się rzemieślnik otrzyma plac pod budowę domu, dwa morgi ziemi ornej i jedną morgę łąki, a celem było sprowadzenie 150 rodzin „majstrów fabryki sukienniczej” i pokrewnych zawodów.

Pierwszymi przybyszami było ośmiu sukienników z Ozorkowa, którzy osiedlili się w latach 1816–1818. Niedługo potem przybył Gotfryd Wende ze Śląska, jeden z pierwszych fabrykantów wyrobów sukienniczych. Wśród osadników znalazło się 19 Polaków z zaboru pruskiego i ze Śląska; w 1825 roku przybyło 25 rodzin ze Śląska i Czech. Oprócz tkaczy do Konstantynowa chętnie przyjeżdżali Żydzi, którzy zajmowali się handlem i rzemiosłem.

Struktura rzemieślnicza rozwijała się szybko: już w 1818 roku powstał cech sukienniczy (który upadł po około 20 latach), w tym samym roku utworzono cech szewski, w 1822 roku pojawiły się cechy kowali i ślusarzy, stolarzy, młynarzy i piekarzy, a w 1834 roku zaczął działać cech mistrzów tkackich. Stopniowo sukiennictwo ustępowało miejsca tkalniom bawełny — w efekcie przemiany ekonomicznej część tkaczy przeniosła się na Wschód po wprowadzeniu ceł granicznych po upadku powstania listopadowego, m.in. do rejonu Białegostoku.

Rozwój fabryk i zakładów spowodował powstanie zabudowy robotniczej: fabrykanci stawiali familiaki, m.in. pięć takich domów przy ówczesnej ulicy (dzisiejszej) Łabentowicza zbudował przedsiębiorca Ejzert. W 1928 roku panorama gospodarcza miasta obejmowała m.in.: dwie olejarnie, dwa tartaki, trzy zakłady ślusarskie, dziesięciu piekarzy, dwudziestu wędliniarzy, siedem pijalni, jeden dom zajezdny, księgarnię i cukiernię. W mieście funkcjonowały także młyny wiatrakowe i wodne.

Organizacyjnie istotne było powstanie Ochotniczej Straży Pożarnej w 1902 roku; w 1918 roku jednostka liczyła już 150 strażaków, dysponujących konnym wozem strażackim i wieżą ćwiczeń.

W pamięci miasta pozostały także ślady dawnych osad i znalezisk archeologicznych: pierwsze wzmianki o Żabicach Wielkich sięgają XIV wieku, a właścicielem w 1364 roku był Mikołaj z Żabic. Na terenie Siwaberka wykryto ślady grodziska datowane na XIV wiek; w 2002 roku odsłonięto grobowiec sprzed około 2 500 lat, a dwa lata wcześniej, kilka kilometrów na północ od granic miasta, natrafiono na ślady obozowiska człowieka sprzed około 8 000 lat.

Dla identyfikacji miasta istotny jest herb: w 1937 roku władze państwowe przyjęły za herb Konstantynowa herb Ostoja, związany z rodem założyciela Mikołaja Krzywca-Okołowicza.

Źródła przy wykorzystanych informacjach: „Konstantynów Łódzki. Dzieje Miasta” pod redakcją Marii Nartonowicz-Kot oraz „Konstantynów w ogniu. Zapomniany rozdział Bitwy Łódzkiej 1914 roku” Mariusza Łochowskiego.

Na podstawie: Konstantynów Łódzki